Alex Diehl is directeur en filmprogrammeur bij het BUT Filmfestival in Breda en vertelt over het festival, wat het inhoud om filmprogrammeur te zijn en de weg die hij heeft afgelegd.
Wat is het BUT Filmfestival en waar staat het festival voor?
De afkorting staat voor B-Movie, Underground and Trash. B-Movies zijn goedkoop gemaakte genre films, zoals actie, horror, komedie en seks. Het komt oorspronkelijk voort uit het Amerikaanse studio systeem. Je had A films, dat zijn films die budget, een goede regisseur en dure producent. Die huurde een studio af en hadden dure acteurs en decor. Dat waren de A films. In de avonduren kwamen de B-films. Zij gebruikten dan de goedkope acteurs, het slechte decor en die maakte dan in dezelfde studio ook een film: de B film. Dat is in de jaren 50 ontstaan volgens mij. Dat goedkoop werken is een eigen genre geworden. We zien bij het BUTFF dat B films niet minderwaardig zijn, maar een eigen genre is. Dat heeft een eigen leven geleid, sinds de jaren 50 of 60, met actie of beach films of goedkope horror films, Science Fiction pulp etc. Dat is een eigen leven gaan leiden en de B-Film is een soort grappig gimmic achtig dat meneer Tarrantino bijv heeft herontdekt in de jaren 90 en wat in de jaren 70 volgens mij echt vorm heeft gekregen. Dat is een beetje de bakermat van de B cinema. Er komt een groot deel van ons retrospectief programma ook vandaan, dus vaak de jaren 70 cinema.
Wat is er verder dan nog specifiek aan de B-movie?
De B-movies zijn catchy gemaakt met beperkte middelen. De bedoeling is wel om publiek te vermaken. Het is veel meer entertainment dan artistiek. Het is potentieloos, maar het is ook wel heel effectief. Mensen moesten gewoon vermaakt worden. Vaak werden ze ook twee keer achter elkaar vertoont, dan als Double Bill of voor de halve prijs. Ook in drive-in bioscopen, voor tieners etc. Een goedkoop, snel en pakkend, grappig, vaak met een leuke soundtrack of een of ander raar promotie iets, zoals op Mars zitten vrouwen met drie borsten en dat gaat de ruimte in etc. en dan doen we dit soort gekke dingen om de aandacht van het publiek te trekken, want je had niet het budget of de grote namen van de A film of de Hollywood cinema, dus je moest het ergens anders vandaan halen. Dat is ook de charme volgens mij van de B cinema. Veel bereiken met weinig. Het wordt ook vaak nagedaan. Grindhouse is ook een andere benaming voor dezelfde hoek van films. Dat zijn films ook van beperkt budget die wat meer geweld of seks in huis hadden dan de gewone films. Die niet toelaatbaar zijn voor de gewone bioscoop, maar een beetje in de achteraf zaaltjes of juist op video toen in de tijd. Eigenlijk zijn de B films ook voornamelijk beschikbaar op video of DVD dan later. Maar zodoende is ons festival ook een beetje ontstaan vanuit de cultvideotheek, waar dus wel die goedkope actie in horrorfilms lagen, die normaal niet in de bioscoop draaide. Dat vonden we altijd wel gek. Dat we duizenden van deze films hadden die we heel leuk vonden, die je nooit in de bioscoop zag of op een ander festival. Dat het een soort gescheiden wereld was van de videotheken en de bioscopen. Daar wilden wij verandering in brengen. Wij vonden het begin jaren 90 wel een grappige discapantie dat je die films alleen maar zag in de onderste schappen van de videotheek en nooit in de bioscoop. Dat is inmiddels 16 jaar geleden wel verandering ingebracht.
Kun je wat vertellen over de andere twee termen: Underground en Trash?
Trash is moeilijk te onderscheiden van B-movies, maar dan nog een stukje goedkoper. Dat is eigenlijk afval of rommel. Dat vinden sommige mensen heel grappig en anderen mensen zullen het weggooien. Maar dat zijn dus belachelijk goedkoop gemaakte films, met veel ketchup gesmijt en goedkoper kannibalen films of films waarin hersens worden opgegeten en darmen eruit worden getrokken. En dat allemaal met nul middelen zeg maar. Wat er misschien interessanter is, is de underground. Dat is een moeilijke definitie. Sommige mensen zullen zeggen dat het misschien helemaal net meer bestaat of ooit alleen maar heeft bestaan in NY of in Berlijn, of in Tokyo. Dat er een bepaalde scene was. Het is altijd gebonden aan een bepaalde scene. Een gebouw een plek of een boot bijvoorbeeld, waar die films gemaakt en vertoont werden. En dat zijn dan vaak films die dan buiten elk circuit vielen, met expliciete inhoud. Vaak heel pornografisch, baldadig, of op de een of andere manier ontoelaatbaar. Vaak politiek geladen, extreem links of misschien is er ook extreem rechtse underground. Maar vaak waren het ook de producers zelf die het hele productieproces in handen hadden, die geen bemoeienis hadden met iemand anders. Die gewoon een film konden maken zoals zij dat zelf wilden. Net zo extreem of vuil zoals ze dat zelf in gedachte hadden, en dat dan aan eigen publiek vertoonden. Dat maken en vertonen was vaak aan elkaar gekoppeld en op 1 locatie te vinden. Iedereen verstaat underground op een andere manier. We hebben binnen festivals elke keer discussies over wat het nou is en of een film daar wel aan voldoet, en of het wel echt bestaat. Als iemand een heel extreme horrorfilm maakt, is het dan per se underground? We weten het niet, maar sommige films als je die ziet hebben dan wel dat pelicaat en dan denk ik toch wel ‘’dit is toch wel een stuk gekker of extremer dan wat we dit jaar gezien hebben’’ en dat vinden we dan wel underground. Door een film op een festival neer te zetten is het misschien eigenlijk ook helemaal geen underground meer. Dan maak je het juist publiek en openbaar. Ik heb ook wel eens filmmakers benaderd. Zij brengen de film dan alleen op DVD uit en alleen dan 50 kopieën voor familie en vrienden. Er waren er ooit twee of drie, Duitsers geloof ik, en die zeiden ‘’we willen helemaal niet op festivals, wij willen dat echt onbekend en underground houden’’. Dan maakte ze bijvoorbeeld realistisch ogende porno/actie/horror verkrachting achtige dingen. Heel extreem en heel nep eruitziend, dat je dat niet serieus kan nemen zeg maar, maar wel zo gestoord extreem. Ze waren bang dat andere mensen het echt totaal waardeloos zouden vinden. Het is ook een soort in zichzelf gekeerd iets en bescherming, want geen weldenkende journalist of filmliefhebber zal daar vol lof over spreken. Maarja, ze maken het wel. Zo hebben we dit jaar een film: 29 needles, en dat speelt zich dan af in de gay scene, onder mensen die van extreme piercings houden, seksspelletjes en tattoos en echt bloed, en dat is dan wel echt extreme underground. Dat is geen film die een festival snel draait of die je in de winkels zou vinden. Dat is wel echt shocking. Volgens mij is underground altijd wel shockerend op een manier. Volgens mij is dat de makkelijkste definitie haha. BUTFF omschrijft het ook als ‘’de grenzen van het toelaatbare verkennen’’.
Hoe ben je eigenlijk bij het BUTFF betrokken geraakt?
Uiteindelijk via de videotheken, via Paul en Dorien ook. Die hadden toen al vanaf 1996 de cultvideotheek in Breda en die naam hadden ze dan weer geleend van de cultvideotheek in Amsterdam die ik al kende. En in dezelfde tijd was ik verhuisd naar Rotterdam en ik had ze een keer uitgenodigd bij mijn videotheek. Ik heb zelf twee videotheken gehad, om eens te kijken en we hebben ook een film vertoond etc. Toen hebben we elkaar leren kennen. In die tijd brachten we samen hetzelfde blaadje uit over videotheken met een alternatief aanbod. Toen stonden zij onder het kopje Breda en toen leerde we elkaar kennen tijdens een filmvoorstelling en toen zeiden ze dat ze in Rotterdam plannen hadden. Toen zei ik; dat is grappig, ik ben nou net deze week aan het verhuizen naar Rotterdam om bij mijn vriendin te gaan wonen, dus ik heb er wel oor naar, naar wat voor videotheek jullie willen opzetten. Zodoende ben ik vrijwilliger geworden bij de cultvideotheek in Rotterdam en omdat ik zelf een videotheek had, deed ik ook alle bestellingen, dus ik kreeg alle films ook altijd binnen. En ik stuurde altijd rare cultfilms en extreme dingen naar Breda en Rotterdam en ik was een soort verdeler van films ook geworden in die tijd. Dat was in 2004 of 2005 dat we daar mee begonnen.
Hoe vonden jullie die onbekendere films?
Ik bestelde dan bij distributeurs. Die waren dan verdelers van videobanden. Eerst videobanden, later DVD en tegen het einde BlueRay. Maar in diezelfde tijd begon ook het BUT Film Festival. Omdat toen al videotheken achteruit gingen. Dat was eigenlijk al heel lang. Een achteruitgaande zaak zeg maar. En in die tijd hadden Paul en Dorien al het idee gehad om die filmzaak een soort tweede leven te geven door ze in het festivalcircuit te gooien en de collectie te behouden. En ook die filmmakers op te sporen. Je hebt dan een videotheek. Daar staan dan 10 films van één maker in, waar je dan nog nooit van gehoord hebt. Dan denk je ja, laten we die eens proberen op te sporen, wie die 10 rare horrorfilms heeft gemaakt uit bijvoorbeeld Brazilië en laten we eens kijken of die een nieuwe film heeft gemaakt en laten we die eens vertonen op ons festival. Dus zo is het een beetje begonnen. Met het idee dat de films van de videotheek in het achterhoofd, die niet in de bioscoop kwamen en niet op andere festivals, maar wel op videoband, die wilden we eigenlijk een nieuw leven geven op een festival.
Dat is goed gelukt volgens mij. En wanneer was dat in de cultvideotheek?
Dan moet ik even heel goed nadenken. Dat was geloof ik 1996. 2007 ofzo begon de videotheek in Rotterdam. Toen kenden we elkaar al een tijdje.
Je bent de filmprogrammeur van het BUT Film Festival. Als je dan een BUT film selecteert, waar let je dan op en wat maakt nou de uiteindelijke keuze?
We doen het met een groep. Ik ben dan wel een soort hoofd van de lange films. Het hoofd van de korte films is Roxy en ik heb contact met een aantal distributeurs. Je hebt distributeurs, die brengen dit soort rare films uit. Dus we zijn niet helemaal alleen of zelfstandig, we hebben wel hulp van distributeurs en na zoveel jaar kennen filmmakers ons ook en die sturen ons dan ook films op. We krijgen elk jaar een paar tientallen films opgestuurd als link of als bestand, ter beoordeling. Daarnaast zijn er een aantal websites waar ik ons heb ingeschreven, waar filmmakers films kunnen insturen, ter beoordeling. Dat was in het begin van BUTFF nog niet. Maar inmiddels is dat allemaal online en heel makkelijk toegankelijk. Je kan dus gewoon binnen één minuut tijd 100 films binnenhalen van allerlei filmmakers over de hele wereld. Het gaat waanzinnig snel, het levert heel veel films op, maar ook veel werk, want je moet ze ook gaan bekijken. Het gaat dan om een stuk of 3000 korte en lange per jaar.
Hoe lang ben je daar dan mee bezig per jaar?
Ik ben er het hele jaar door mee bezig. Ik doe het in de avonduren en weekenden, want ik werk overdag als hovenier. Ik zet gewoon in de avonduren een film op. Soms zet je hem na een kwartier uit en soms denk je ‘’yes, dit is het, deze moeten we gaan vertonen’’.
Gaat dat op gevoel?
Nou ja, ja. Je hebt een aantal punten waarop je een film kunt beoordelen, die in die drie genres passen; B-Movie, Underound & Trash. En daarbinnen is een hele ruime selectie. Daar binnen moet je dan ook weer kiezen tussen zo’n 50 films.
Die films komen niet altijd aanwaaien lijkt me. Moet je ook veel netwerken voordat je die films binnen krijgt?
Ja, eigenlijk wel. In de goeie oude tijd ging je gewoon naar filmfestivals, en die zijn er nu al anderhalf jaar niet. Sommige festivals bestaan al twee jaar niet meer dankzij de Covid crisis. Eerder ging je naar filmfestivals, deed je je BUT shirt aan, nam je je BUT flyers mee en ging je overal handjes schudden. Nouja, dat zit er gewoon niet meer in, dus dat is wel echt weggevallen daardoor. En dat is wel jammer, want dat is een van de leukste dingen als directeur die je mocht doen. Dus nu is het alleen maar dingen online uitwisselen. Nouja, prima, maar het is niet het festivalgevoel, ik geloof ook niet in het begrip online festival, dat vind ik een heel moeilijk begrip, want volgens mij bestaat dat niet. Volgens mij is het gewoon een uitwisseling van bestanden en niet meer dan dat. Ik denk wel dat je het kan doen als aanvulling en versterking.
Zijn er buiten het BUT genre nog dingen waar je rekening mee moet houden?
Ja, als je echt tot selectie komt dan begint er ook een soort onderhandeling en filmmakers zelf die geen distributeur hebben of geen sales agent zijn geneigd om altijd hun film gewoon gratis ter beschikking te stellen. Die zeggen dan ‘’leuk dat jullie mij gevonden hebben en hier heb je de link en MP4 en doe er wat leuks mee’’. Daarnaast zijn er films met een salesagent, die zoeken hoe ze zo een film kunnen verkopen. Zij willen hem dan uitbrengen in de bioscoop in Europa en Australië en Amerika bijvoorbeeld. Veel films zijn Amerikaans in ons genre, dus die krijgen met zo een mannetje te maken en dat is vaak onderhandelen en dat budget hebben wij vaak niet of wij kunnen helemaal niet onderhandelen. Daarnaast heb je films die een distributeur vinden, dus dan wordt het een stuk makkelijker. Die zorgen voor een deel van de promotie en ook voor het digitaal promotiemateriaal, zoals een trailer en een flyer en een poster. Dat maakt het wel een stuk makkelijker en die kunnen ook zorgen voor een nieuwe transfer. Dat gaat ook nog wel eens mis. Als mensen zelf wat opsturen is het vaak een hoop rotzooi of het werkt niet en klinkt niet. Dus als je een professionele distributeur hebt met een goede server kan deze jou dan een film op de juiste manier aanleveren zodat hij geschikt is voor vertoning. Dat helpt wel, maar dat kost dan weer geld, want distributeurs hebben zelf ook weer betaald en willen dat voor een deel terugverdienen.
Wat vind je zo leuk aan programmeren?
Het is zo een beetje je eigen willetje doordrukken, maar ook het samenwerken met anderen en het leukste is eigenlijk het verwerken van tips van anderen. Zelf kijk ik heel veel films, maar ik kan er natuurlijk nooit zo veel zien als een groep van 5 mensen die in dezelfde hoeken aan het kijken zijn. Anderen komen dan met geniale tips waar ik dan niet op kom. En daarnaast zijn er ook verzamelaars die films ter beschikking stellen en die komen af en toe ook met geniale dingen, waar ikzelf nooit op zou komen. Dat is eigenlijk een soort trechter functie die je dan hebt, van het verzamelen van filmtitels. Na zoveel jaar weten we wel bij het BUT wie met de goeie tips komt en wie niet, dus dat is echt een groepsding geworden. Ik heb het even alleen gedaan geloof ik. Toen was er nog niet echt een team van programmeurs. Ik ben wel heel blij met de hulp van Ard, Nick, Patrick, Roxy etc, die een deel van het programma overnemen.
Hoe is je liefde voor film begonnen en gegroeid?
Met televisie. Dat is echt op TV begonnen. Toen ik vrij jong was kreeg ik een eigen TV op mijn kamer en dat was in Spanje. Toen hadden we heel veel kanalen, ik keek heel vaak films. Mn ouders lieten me een beetje op mezelf denk ik. En ik ben op m'n 13e naar NL verhuisd. Toen kregen we BBC en Belgische zenders en die hadden in die tijd een geweldig filmprogramma ’s nachts. Zo is het eigenlijk begonnen, dat ik interessante arthouse dingen zag of cult achtige dingen. De BBC nachtvoorstellingen en CANVAS, die had toen een echt goed filmprogramma. Dat maakte toen wel indruk. Ik ging wel naar de bioscoop, zoals elk kind en dan zag je Die Hard en Ghostbusters ofzo, maar op een gegeven moment kwam je er achter dat er in nachtelijke uurtjes veel leukere dingen te zien zijn. Om 12 uur draaien er gewoon hele rare cultfilms op de Duitse TV. Die waren allemaal op de Duitse TV, weliswaar allemaal in het Duits nagesproken, maar daar zag je dan films van Jess Franco of hele gekke arthouse uit Italië of Griekenland. Er ging echt een wereld voor me open. In die tijd begon ik ook echt aan de horrors, want BBC had ook wel een soort horrorfilm programma en die draaide dan films zoals Poltergeist enzo. Dat vond ik echt waanzinnig eng en ik was ook te jong voor dit soort films. In dezelfde tijd had je ook nog MTV en die hadden bijvoorbeeld een metaluur en dat vond ik ook helemaal te gek. In die tijd ontdekte ik ook metalmuziek en die videoclips waren soms halve horrorfilms en toen viel het allemaal een beetje bij elkaar om dat leuk te vinden. Dus het is echt MTV, BBC, CANVAS en Duitse TV.
En ben je het vanuit daar gaan opzoeken in videotheken?
Ja, en toen heel lang niks denk ik. In mijn studietijd kreeg ik een bijbaantje en ben ik in een videotheek gaan werken. Toen ging het pas echt mis zeg maar. Toen begon het echt. Dan had ik gewoon iets van 10.000 films om me heen en dan mocht ik al snel de bestellingen doen in die winkel. Toen leerde ik Paul en Dorien kennen en zo begon het echt.
Begon de liefde voor B-Movie begon ook in die tijd?
Nou, dat is wel echt de invloed van Paul en Dorien hoor. Die hebben dat wel echt erin geramd ja. Gewoon een beetje de grappige cultfilms.
Heb je een favoriete film die je ooit voor het BUT hebt geselecteerd?
Dat is moeilijk om te zeggen. Black Devil Doll of van die rare extreme dingen van Fred Vogel, daar hadden zij dan contact mee. Zij maakten dan van die hyperrealistische films. Dat is heel goedkoop gefilms met hele dure special effects, dus dat zag er fantastisch uit. Hij maakte heel geweldadige seriemoordenaar films. Het was erger dan alles wat je ooit had gezien. Dus dat vond ik dan wel grappig, dat dat bestond. Ik had daar nog nooit van gehoord, van Fred Vogel. Hij is ook twee keer op bezoek geweest op het BUTFF, met zijn crew van special effects mannen. De ene is gespecialiseerd in darmen, de ander in hersens, de ander in bloed. Die maken dat dan zo realistisch mogelijk na en dat is echt niet van echt te onderscheiden. Die zijn echt waanzinnig goed.
Waar gaat Black Devil Doll dan over?
Dat is een soort poppenanimatie. Naja poppenanimatie is meestal lief of voor kinderen en dit gaat om een zwarte pop en die is heel agressief en sexistisch en heel racistisch, terwijl hij zwart is. Hij maakt schunnige dagen vol alcohol, drugs en seks mee. Hij praat in een soort blacksploitation slang en zingt liedjes. De black devil doll, die hebben we ooit vertoont bij de BUTFF.
Heb je een favoriete film in het algemeen?
Heel lang was dat Clockwork Orange van Stanley Kubrick, dat vond ik jarenlang echt grensverleggend. En er was een tijd dat Japanse films opkwamen, vooral begin jaren 90. Toen was ik daar heel erg aan verslingerd, want die hadden actie en science finction en allemaal een stuk extremer en baldadiger dan je gezien had. Die hadden een soort underground gevoel, maar ze hadden ook heel erg grote budgetten. Dat kwam een beetje door de hele Manga en Anime scene die eromheen zat. Die waren best wel hoog ontwikkeld, maar ze waren ook heel extreem, dus dat vond ik wel grappig. Want normaal in Europa, als je heel extreem was zat je in een heel gek hoekje waar geen geld was en geen kwaliteit, maar in Japan was dat extreme mainstream en de popcultuur zoals wij dat kennen is daar bijna een soort de algemeen heersende cultuur. Manga en anime is dan weer heel wijd verspreid, terwijl dat hier een paar nerds (met alle respect, ik ben zelf ook een nerd), is het een beetje een uithoek zeg maar. In Japan is de subcultuur juist eigenlijk veel meer mainstream. Dat vond ik wel grappig om te ontdekken. Dat zag je echt terug in de films, die waren heel extreem, maar er gingen wel elk jaar miljoenen mensen naar de bioscoop naar een film waar kinderen elkaar overhoop schieten of rare ruimtewezens op aarde komen om kinderen uit te moorden. Voor die extreme dingen moest je wel echt in Japan zijn. En waar iedereen Japan van kent zijn die gekke Godzilla films, daar begon het ooit mee in de jaren 50 en dat is dan weer een afspiegeling van de angst voor de nucleaire hollocaust, voor de vernietiging van Japan. Dat hebben ze dan in een monster verwerkt en dat gaat over de dreiging en de atoombonnen van de Amerikanen. Dat is een soort vertaling van het dreigend geweld. Japan is gewoon helemaal gedemilitariseerd en gepasturiseerd na de tweede wereldoorlog, maar dat geweldadige is in die films blijven zitten en die zijn een stuk extremer dan wat je in andere landen ziet. Op de een of andere manier is het wel fascinerend, want ze hebben hele goede budgetten, geweldige cameramensen en geweldige techniek, dus dat ziet er allemaal echt flitsend uit. Wat dat betreft zou ik willen dat we meer Japanse films hadden bij het BUTFF, maar die zijn allemaal wel moeilijk bereikbaar en al helemaal moeilijk betaalbaar.
Waar kijk jij het meeste naar uit voor het festival?
Vooral naar de reactie van het publiek. Dat heb ik heel lang moeten missen. Wat het publiek er van vindt. Dan verheug ik me eigenlijk het meeste op het publiek dat weer gaat komen en dat al die films gaat zien die ik al lang heb uitgezocht als programmeur, de reacties, het samen kijken van een film. Dat heb ik sowieso het meest gemist.
Ja, die beleving is wel heel speciaal in zo een zaal. Dat kun je niet nabootsen.
Nee, dat kun je niet missen. En sommige films vragen daar ook wel naar, dat helpt echt als je een lachend publiek hebt. De meest slappe B film vind je dan opeens ook grappig. Dus dat versterkt elkaar echt. Dat heb je wel nodig bij sommige films. Volgens mij als je alleen achter een scherm zit, dan ben je niet alleen sneller afgeleid, maar dan heb je als referentie alleen maar jezelf of een of andere recensie die je hebt gelezen en dan word je veel kritischer of heel nuchter. In zo een zaal laat je je veel eerder meeslepen. Dan ben je alles behalve nuchter natuurlijk, want we schenken ook heel veel bier bij het BUT. Dan ga je veel meer mee in de ambiance en dat hebben die films wel nodig. Die BUT films zijn wel echt voor entertainment bedoeld, dat is niet serieuze of politieke arthouse. Voor het grootste deel is het gewoon grappig bedoeld. Dat blijft eigenlijk van nature entertainment, maar dan met een gekke draai. Voor entertainment heb je gewoon publiek nodig en beleving, anders wordt het allemaal veel te nuchter.
Wat is je favoriete film dit jaar op het BUTFF?
Dan moet ik even nadenken. De openingsfilm Psycho Goreman of misschien Bloody Hell. Krankzinnige films met humor. En ik ben ook heel benieuwd naar de voorpremiere van de film Titane, die als laatst is toegevoegd aan ons programma. En daar schrokken we een beetje van, want Titane is weliswaar van de makers van Raw; een Franse kanibalenfilm en de opvolger Titane, dat leek ons wel wat voor het BUTFF. We hadden het al gekocht van Nederlandse distributeurs en zij bleken opeens de Gouden Palm gewonnen te hebben. Dus we hebben gewoon een gouden palm winnaar bij het BUT. Dat is wel een unieke film, Titane.